اِکسآر یا Extended reality (XR) اصطلاحی است که در آن کاربر بواسطهی تکنولوژی دیجیتال ترکیبی از محیطهای ساخته شدهی یا شبیهسازی شدهی مجازی را با محیطهای فیزیکی واقعی تجربه میکند. در این اصطلاح حرف X به عنوان جایگزینی برای حرف V در واقعیت مجازی Virtual Reality، حرف A در واقعیت افزوده Augmented Reality و حرف M در واقعیت ترکیبی Mixed Reality در نظر گرفته میشود. پس اِکس متغییری است که میتواند جایگزین هر یک از این حروف شود. شاید به همین دلیل بتوان آن را واقعیت قابل تعمیم و یا واقعیت تعمیم یافته ترجمه کرد. در یک تعریف گستردهتر، اِکسآر شامل تمام مباحث سختافزاری، نرمافزاری، تکنیکها و شیوههای ساخت محتوا و تجربههای کاربر میشود که بواسطهی آنها انواع واقعیت مانند واقعیت مجازی، واقعیت افزوده، واقعیت سینمایی و سایر واقعیتها ساخته میشوند.
به طور مشخص اِکسآر شامل بنسازهها (پلتفرمها) و محتواهایی است که در آن کاربر این امکان را مییابد که اشیاء دیجیتال را وارد محیط واقعی کند و یا اشیاء فیزیکی دنیای واقعی به طور همزمان در محیط دیجیتال پیش روی کاربر حضور داشته باشند. که در اینجا منظور از بنسازهها شامل هولولنز۱ شرکت مایکروسافت، آکیولوس کوئست۲ و ریفت۳، اچتیسی وایو۴ و غیره میباشد که هر کدام نیز در بستر یک یا چند بنسازهی نرمافزاری مانند ویندوز، مک اُ اس۵، لینوکس و اندروید عمل میکنند. به علت این گستردگی، در واقع از اِکسآر به عنوان یک جایگزین نام میبرند که در آن تمام زنجیرهی واقعیت به مجاز وجود دارد. البته این نکته را باید در نظر داشت که با تداوم توسعهی حوزههایی مانند تعاملهای انسان-کامپیوتر۶ این تعریف همچنان در حال تحول است.
در حال حاضر تاثیر رشد سریع اِکسآر بر حوزههایی مانند صنعت سینما و بازیسازی، پزشکی، صنعت خوردوسازی، تبلیغات، آموزش و کار از راه دور قابل مشاهده کرد.
۱ Hololens
۲ Oculus Quest
۳ Oculus Rift
۴ HTC Vive
۵ MacOS
۶ Human-computer interaction (HCI)